Lịch sử về tên đường Hàm Nghi quận 1 thành phố Hồ Chí Minh

Từ đường Tôn Đức Thắng đến công trường Quách Thị Trang dài 988m. Lộ giới 56m

1. Vị trí: Đường Hàm Nghi nằm trên địa bàn phường Bến Nghé quận I, khởi đầu từ đường Tôn Đức Thắng đến công trường Quách Thị Trang (Bùng binh chợ Bến Thành), qua các ngã ba Hàm Nghi, Hải Triều bên phải các ngã tư Hồ Tùng Mậu, Tôn Thất Đạm, Pasteur, Nam Kì khởi nghĩa.

Đường này thuộc loại xưa và lớn nhất của đô thành Sài Gòn cũ, đường có ba lối đi: lối ở giữa rộng dành cho xe hơi đi hai chiều. Hai lối hai bên dành cho xe 2, 3 bánh theo hướng một chiều, bên trái từ Công trường ra đường Tôn Đức Thắng, bên phải theo chiều ngược lại.

2. Lịch sử: Đường này thuộc loại xưa và rộng nhất thành phố, khi người Pháp mới chiếm Sài Gòn, khởi đầu đây còn là 1 con rạch, hai bên bờ có 2 con đường cùng mang tên số 3. Sau đường phía Bắc, tức nay là đường một chiều từ đường Tôn Đức Thắng vào Công trường được đặt tên là đường Canton, còn đường bờ phía Nam tức nay là đường một chiều theo hướng Công trường ra đường Tôn Đức Thắng được đạt tên là đường Ayot. Khoảng năm 1870, rạch được san lấp thành đường phăng và hai đường gọi chung tên là đường Canton do quyết định ngày 14 - 5 -1877 của thống đốc Nam Kì. Đến ngày 24 - 2 -1897, hai đường lại tách riêng ở giữa có tiểu đảo. Đường phía Bắc đặt tên là đường Krantz, đường phía Nam là đường Duparré. Từ ngày 22 - 4 -1920 hai đường lại nhập một và mang tên chung là Đại lộ de la Somme. Từ năm 1955 chính quyền Sài Gòn đổi là đại lộ Hàm Nghi, sau ngày 30 - 4 - 1975 vẫn gọi là đường Hàm Nghi cho đến nay.

3. Tiểu dẫn: HÀM NGHI (Nhâm thân 1872 - Quí mùi 1943)

Tức vua Hàm Nghi, tên thật là Nguyễn Phúc Ưng Lịch con Kiến Thái vương Nguyễn Phúc Hồng Cai, em ruột Nguyễn Phúc Ưng Đăng (tức vua Kiến Phúc). Khi vua Kiến Phúc bị đầu độc chết, ông được Nguyễn Văn Tường, Tôn Thất Thuyết đưa lên ngôi, lấy hiệu năm là Hàm Nghi, nên cũng gọi là vua Hàm Nghi.

Ngày 23 - 5 -1885, Tôn Thất Thuyết đánh úp quân Pháp tại kinh thành, thất bại, ông bỏ kinh thành ra lập chiến khu ở Tân Sở (thuộc huyện Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị) đánh Pháp cứu nước.

Ngôi vua bị bỏ trống, Pháp đưa Thọ Xuân Vương (Miên Định) lên làm Giám quốc một thời gian ngắn, rồi sau đó phong Ưng Ki lên làm vua đặt hiệu năm là Đồng Khánh.

Lúc bấy giờ ở Huế, vua Đồng Khánh chỉ là bù nhìn, mọi việc đều ở trong tay thực dân và đám cận thần tay sai. Nhân dân trong nước đều hưởng ứng phong trào Cần vương do vua Hàm Nghi đứng đầu. Lúc đó, ông lập chiến khu ờ huyện Tuyên Hóa (tinh Quảng Binh), nghĩa quân theo về rất đông như Tôn Thất Đạm, Tôn Thất Thiệp, Lê Trực... lực lượng nghĩa quân gây thiệt hại nhiều cho quân Phàp.

Ngày 6 - 9 năm Mậu tí 1888 ông bị Trương Quang Ngọc phản bội bắt nộp cho Pháp. Trong vòng vây kẻ thù, ông cầm thanh gươm đưa cho Ngọc và bảo rằng: “Mày giết tao đi, còn hơn đưa tao về nộp cho Tây”. Sau đó Pháp đưa ông về Thuận An, rồi đưa lên tàu Biên Hòa đày sang Algérie, các cận thần của ông kẻ bị Pháp bắt, người trốn vào rừng tổ chức nghĩa quân tiếp tục kháng chiến, Tôn Thất Đạm uống thuốc độc tự tử trong chiến khu. Vì cả ba anh em ông đều bị làm vua, nên dân gian hồi đó câu hát: (Vua còn là vua Đồng Khánh, vua mất là vua Kiến Phúc, vua thua tức vua Hàm Nghi).

Vua Hàm Nghi mất ở Algérie năm 1943.

Thông tin về đường Hàm Nghi được cập nhật từ cuốn "Đường Phố Thành Phố Hồ Chí Minh" Nhà Xuất Bản Văn Hóa Thông Tin 2001, Nguyễn Q. Thắng, Nguyễn Đình Tư
Nội dung của cuốn sách Đường Phố Thành Phố Hồ Chí Minh sẽ cung cấp cho các bạn hầu hết những những tiểu sử nhân vật hay lai lịch địa danh đã được đặt tên cho những con đường trong thành phố Hồ Chí Minh với lần đổi tên đường gần nhất. 

Mỗi tên đường trong sách được trình bày rất cụ thể khi xác định từ vị trí giáp ranh của từng con đường, cho đến lịch sử của nó và cuối cùng là tiểu sử của nhân vật mà con đường được mang tên. 

Hy vọng thông qua tập sách mỏng này các bạn sẽ hiểu thêm về lịch sử của từng con đường và đặc biệt là con đường mà ngôi nhà của chúng ta đang tọa lạc.

Đường Phố Thành Phố Hồ Chí Minh
Nhà Xuất Bản Văn Hóa Thông Tin 2001
Nguyễn Q. Thắng, Nguyễn Đình Tư
1027 Trang